چرا قباد به حمایت از مزدک برخاست

مجموعه سوالات موضوعی چهارگزینه ای و نمونه امتحانی درس دهم : اشکانیان و ساسانیان

احمد اسدی اقدم
شرایط ایران در آستانه ظهور مزدک

دین مزدکی یک جنبش اجتماعی است که بر اساس آموزه های دین زرتشتی و مفاهیم اجتماعی شکل گرفته است. این جنبش مذهبی در زمان قباد اول، بیستمین پادشاه ساسانی، سوسیالیست یا «سوسیالیست» صورت گرفت. به عقیده برخی دیگر از اندیشمندان، جنبش مزدک انقلابی عوام فریبانه بود که با شعار «برقراری برابری در اموال و املاک» در میان توده های مردمی گسترش یافت.

نام مزدک در منابع کهن

«مزدق، مزدک، مزدکو و مزدکا» از دیگر اشکال نام مزدک است، اما در بیشتر منابع کهن این نام به صورت «مزدک» آمده است. نام مزدک از کلمه مزدا گرفته شده است که در زبان اوستایی یکی از صفات خداوند به شمار می رود. بر اساس قدیمی ترین اسنادی که در قرن هشتم قبل از میلاد یافت شده است، نام سه تن از پادشاهان مادها مزدک بوده است.

مزدک که بود؟

مزدک پسر بامد بود و به همین دلیل او را «مزدک بامد» نامیدند. وی از فعالان مذهبی و اصلاح طلبان اجتماعی در دوره ساسانیان بود. مزدک در زمان قباد اول، بیستمین پادشاه ساسانی، فرقه یا آیین مذهبی ایجاد کرد و آن را تبلیغ کرد. مذهب مزدک ناشی از اعتقادات «مانی» و به ویژه «بوندوس» یا «زرتشت خورگان» معروف به «زرتشت دوم» بوده است. در واقع فرقه ای که مزدک ایجاد کرد، فرقه زرتشتی خورگان بود.

منشأ مزدک

در مورد پیدایش مزدک نظرات کاملا متفاوتی وجود دارد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:

محمد جریر طبری

محمد جریر طبری

به گفته «طبری» مورخ و متکلم ایرانی، وی اهل شهر «المزاریه» یا «مزاریه» واقع در اطراف دجله یا «کوت العماره» بوده است. بر اساس اسناد تاریخی، تا قرن نهم میلادی، اعیان ایرانی در این منطقه زندگی می کردند.

ابورهان بارونی

ابوریحان بیرونی

ابوریحان بیرونی، دانشمند و مورخ پیشین، محل سکونت مزدک را شهر «نساء» خراسان می داند. این شهر بین شهرهای مرو و فرن قرار داشت.

ابوحنیفه دینوری

ابوحنیفه دینوری دانشمند و مورخ کرمانشاهی مزدک را از اهالی شهر «استخر» پارس می داند.

البته در مورد محل زندگی مزدک روایات دیگری نیز وجود دارد. برخی آن را متعلق به منطقه «پاسا» (فسا امروزی) در استان فارس می دانند. برخی دیگر نیز آن را از اقوام آذربایجان، نیشابور و خوارزم دانسته اند.

منش مزدک

بر اساس اسناد تاریخ، مزدک فردی زیبا، دانا، پارسا و آگاه بود. او همیشه لباس ساده می پوشید و سخنان دلنشین و منطقی داشت. مزدک هرگز ادعای نبوت نکرد، اما همواره خود را پیرو خورگان زرتشتی معرفی می کرد. او عاشق توده مردم بود. اقبال لاهوری مزدک را «پیامبر پوپولیست ایران قدیم» می نامد.

ظهور جنبش مزدکی

در واقع «جنبش مزدکی» را «زرشت خورگان یا بوندوس» موبد یا موبدان از شهرستان فسا پایه گذاری کرد. پیروان خورگان زرتشتی را «زرشتگان» و فرقه او را «درست دینان» یا «درست دینان» می نامیدند. به عقیده برخی محققین، خاستگاه نهضت مزدکیان بیشتر دین زرتشتی است تا مانوی. گمان می رود این جنبش با هدف رواج آئین مزدا و گسترش آن به لایه های پایین جامعه ایجاد شده باشد.

کتاب اوستا

البته در متن فعلی اوستا برابری در ثروت و خرد و زن وجود دارد. تأیید این ادعا در چهارمین وندداد اوستا آمده است:

«اگر هم دین‌ها، برادران و دوستان، پول، زن (زن) یا حکمت می‌خواهند، هر که پول می‌خواهد باید پول بگیرد، هر که زن می‌خواهد باید زن بگیرد تا ازدواج کند، هر که حکمت می‌خواهد باید کلام مقدس را به او آموزش داد. “.

ابن ندیم نیز مزدکیان را فرقه ای زرتشتی می داند که مؤسس آن دستور داده است:

پیروانش از لذات دنیوی بهره مند شوند، از تسلط بر یکدیگر پرهیز کنند، در لذت زن و خانواده شریک باشند و…».

شرایط ایران در آستانه ظهور مزدک

شرایط ایران با پذیرش این دین در پیدایش و گسترش دین مزدک بسیار مؤثر بود. باید توجه داشت که توسعه شهرنشینی در ایران در این زمان به ویژه توسعه دولت شهر مدائن باعث اختلاف طبقاتی شد. بدین ترتیب در اوج این حرکت، جبهه ای بین اعیان و طبقات فرودست جامعه ایجاد شد:

گروه اشرافی: به دنبال کسب قدرت بودند و سعی می کردند در این زمینه از خود پیشی بگیرند.

طبقات پایین جامعه: آنها می خواستند از فشار طبقه نخبگان بکاهند و نمی خواستند مورد استثمار آنها قرار گیرند.

وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی

منبع اصلی درآمد دولت ساسانی کشاورزی بود. دهقانان به شدت مورد استثمار قرار گرفتند. اقتصاد دولت مبتنی بر اخذ مالیات از شهروندان و خراج بود. در این میان طبقات پایین جامعه همیشه مالیات بیشتری پرداخته اند.

علاوه بر این، قحطی های مکرر باعث گسترش فقر در میان توده های مردمی شد. به همین دلیل مردم تمایلی به کار زمین نداشتند و بسیاری از روستاییان راهی شهرها شدند.

در نتیجه، روابط جدیدی در مورد مالکیت زمین شکل گرفت. در این شرایط، شرایط برای ظهور مذهب مزدکی فراهم بود; دینی که در مقابل برده داری و اموال کلان ایستاد.

این گونه بود که توده زیادی از مردم که بیشترشان کشاورز بودند به این جنبش پیوستند. لازم به ذکر است که اوضاع اقتصادی دولت ساسانی در این زمان چنان آشفته بود که از دولت بیزانس درخواست وام کرد. بعدها به دلیل وخامت اوضاع، اوضاع به جایی رسید که قباد از کار برکنار شد و مدتی به زندان افتاد.

شرایط مذهبی

ساسانیان برای جلوگیری از تجاوزات رومیان و همچنین ایجاد شرایط تجاری، نیاز به اتحاد داخلی در مسائل سیاسی، مذهبی و نظامی داشتند. سنت اتحاد دولت و مذهب می تواند حکومت ساسانی را به قدرت بازگرداند. شاهان ساسانی با تکیه بر این سنت، از همان ابتدا دین زرتشتی را به عنوان دین رسمی حکومت خود معرفی و از آن حمایت کردند.

بر اساس کتیبه ای از «کارتیر» یا «کوردیر» راهب بلندپایه زرتشتی که خود شاهد فرمانروایی هفت تن از خاندان ساسانی بوده است، در دوره ساسانیان عقاید مختلفی رواج داشته است. با وجود این، شاهان این دوره تلاش کردند تا دین زرتشتی را در سراسر امپراتوری خود گسترش دهند. رهبرانی مانند کارتیه اقلیت های مذهبی را سرکوب کردند.

شکل‌گیری شخصیت شاه-موبد

در اثر آثار فاخر و تشریفات پیچیده آیین زرتشتی متعلق به عصر ساسانیان، شخصیت شاه موبد ارزش خاصی پیدا کرد. موبدان به دنبال این مقام مهم نیز از جایگاه مهمی برخوردار شد; در حالی که در زندگی مردم عادی دخالت می کنند. این قدرت زمانی که قدرت پادشاه تحت الشعاع قدرت نهاد مذهبی قرار گرفت، گسترش یافت.

به این ترتیب پیشوایان مذهبی مردم را تحت عنوان اعمال دینی استثمار می کردند. علاوه بر این، مراکز مذهبی سرشار از ثروت بودند، اما مقامات مذهبی با هرگونه فعالیت ساختمانی مخالفت کردند.

جای زنان

زنان دوره ساسانی

بر اساس متون قانونی و اسناد مربوط به مقررات حکومت ساسانی، مردان می توانستند بدون هیچ محدودیتی چند همسر داشته باشند. از آنجایی که طبقه اشراف توانایی داشتن چندین همسر را داشتند، معمولاً چند همسری در بین آنها رایج بود. طبق این قانون، اعیان و بزرگان می توانستند برای خود حرمسرایی داشته باشند. این حرمسراها به «شبستان» معروف بودند.

تعدد زوجات اشراف باعث کمبود زن در جامعه و شورش های خطرناکی شد. تا آنجا که شاهان ساسانی با نصب اسیران جنگی سعی در حل این مشکل داشتند. برای مثال قباد در زمان جنگ با دولت بیزانس بسیاری از زنان اسیر جنگی را به ایران منتقل کرد.

این نگاه نوکرانه به زنان در آن زمان غالب بود. در زمان ساسانیان، زنان هنوز تحت کنترل پدران، شوهران و در صورت مرگ جانشینان خود بودند. در این دوران دختران در سن 15 سالگی مجبور به ازدواج می شدند.

قانون اشتراک زنان در آئین مزدک

نظام الملک طوسی وزیر مقتدر دو پادشاه سلجوقی در رابطه با موضوع مشارکت زنان در عصر ساسانیان چنین نوشت:

مزدک گفت: مال باید در میان مردمی که همه بندگان خدای متعال و فرزندان انسان هستند داده شود… آن که گفت زنان شما مال شما هستند، زن را مال دیگری بشناسید تا هیچکس نباشد. محروم از لذات و شهوات دنیا…»

علاوه بر این، سعید بن البطریق، مورخ و پزشک مسیحی، در مورد عقاید مزدک چنین نوشته است:

«هرگاه مال و زن و خدمتکار و مال کسی زائد باشد، زائد را می گیریم و با دیگران مساوی می کنیم تا هیچ کس بر دیگری امتیاز نداشته باشد…».

ابهام در مفهوم اشتراک زنان

با توجه به مطالبی که بیان شد، به نظر می رسد جامعه زنان به معنای تقسیم زنان اضافی است. در حقیقت، طبق آیین زرتشت، اشراف تنها می توانستند با یک زن ازدواج کنند. بنابراین زنان دیگر به طور غیرقانونی در حرمسراهای خود نگهداری می شدند. به عقیده برخی از متفکران، این اعتقاد به مذهب مزدک باید با حرمسرای اعیان و سامان دادن به امور آشفته ازدواج در جامعه ساسانی همراه بود.

مادر تباری در آئین مزدک

در جامعه زرتشتی، حفاظت از نسل مردانه بسیار ضروری بود و اعتقاد بر این بود که «خط مادر» باعث ناشناخته شدن خط واقعی فرزندان می شود. در حالی که در آیین مزدکی، برخلاف آموزه های دین زرتشتی، این باور وجود داشت که فرزندان از نسل مادر هستند.

آیین مزدک در پی تحکیم خانواده بود. برخی بر این باورند که در سنت مزدک، حتی مردی که پسر نداشت، می توانست زن خود را به عقد مرد دیگری درآورد تا به او پسری بدهد.

مزدک و مقام موبد موبدان

در برخی منابع تاریخی از مزدک به نام «موباد موبدان» یاد شده است. موبد موبدان بالاترین مرجع دینی در دین زرتشتی است. کسانی چون ابوریحان بیرونی آن را «مُبدَمُبدان و قاضی القدات» نامیده اند. اما به گفته برخی از مورخان، در عهد ساسانیان، موبد موبدان نمی‌توانست همزمان منصب قضاوت را نیز به عهده بگیرد. دلیل آن هم این بود که قاضی القدات از مقامات دولتی محسوب می شد، در حالی که موبد موبدان یک مقام روحانی بود.

از سوي ديگر، اگر مزدك منصب رؤساي داشت، ديگر سران و موبدان زرتشتي بايد از او پيروي مي كردند; همانطور که روحانیون زرتشتی از دستورات او سرپیچی کردند. در واقع آنچه منطقی به نظر می رسد این است که مزدک سمت مشاور بزرگ قباد را داشت. همچنین از سوی دیگر او رهبر فرقه ای بود که پادشاه وقت مدتی از آن پیروی کرد.

عقاید مزدک

عقاید مزدکی به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:

دسته اول: توجه و تمرکز بر بهبود شرایط اجتماعی و اقتصادی توده مردم و نیز احیای حقوق این افراد بر خود.

دسته دوم: ارائه معارف اخلاقی به مردم و هدایت آنان در مسیر عقاید صحیح.

همچنین لازم به ذکر است که اساس و چارچوب اصلی عقاید مزدک بر اساس دین زرتشتی شکل گرفته است; در حالی که دین زرتشتی اولیه با دین زرتشتی در عصر ساسانیان بسیار متفاوت بود. به گفته برخی از مورخان، رهبران دینی عصر ساسانیان دین زرتشت را برای منافع شخصی و شرکتی خود بسیار تحریف کردند.

در تعالیم مزدک به طور خاص به این موارد اشاره شده است:

آسیب رساندن به دیگران و کشتن ممنوع بود.

ذبح گاو و خوردن گوشت آن حرام بود.

انجام کار خیر یک وظیفه محسوب می شود.

اعتقاد به اینکه بدون انجام برخی شعائر مذهبی و صرفاً با انجام کارهای خیر امکان رستگاری وجود دارد.

اعتقاد به آموزه های دین زرتشتی، در مورد مبارزه با شیاطین خشم، شر، نیاز، وسوسه و حسادت، در آیین مزدک نیز وجود داشته است.

با اعتقاد به اینکه سرزمینی که پادشاه ایران بر تخت نشسته و چهار نفر از جمله موبد موبدان (بزرگترین رهبر زرتشتیان)، هیرباد (رهبر یا معلم دینی)، سپهبد (فرمانده نظامی) و رامشگر در برابر او ایستاده اند، خداوند نیز جهان بالا بر تخت نشسته است.

عقاید مشترک مزدک و افلاطون

افلاطون

برخی از متفکران آموزه های مزدک را متأثر از مکتب افلاطون می دانند. افلاطون در کتاب «جمهوری» به مسئله جامعه اجتماعی می پردازد. افلاطون مانند مزدک معتقد بود که نابرابری در جوامع بشری ریشه طمع و تجمل است.

البته بین آموزه های مزدک و افلاطون تفاوت هایی وجود دارد. افلاطون مخالف روابط جنسی بین افراد متعلق به طبقات پایین و بالای جامعه بود. او حتی معتقد بود که افراد طبقات پایین جامعه باید فرزندان کمتری داشته باشند تا فقط فرزندان طبقات بالا تربیت شوند.

در حالی که مزدک بین طبقات اجتماعی مردم فرقی نمی گذاشت. پس از افلاطون، مزدک را نخستین متفکری می دانند که به موضوع «سیاست جنسی» پرداخته است.

اندیشه های مزدک

بر اساس شواهد تاریخی، اندیشه مزدک تحت تأثیر اندیشه‌های مانی و فلسفه «زرتشت خورگان» یا «بوندوس» شکل گرفته است. به عبارت دقیق تر، آیین مزدکی را برگرفته از ترکیب «آیین مزدیسنا در عهد ساسانیان» و «دین شیدایی» می دانند. از جمله شعارهای هواداران مانی بود:

“کسی که فقیر است فردا ثروتمند می شود.”

اگرچه مانویان نتوانستند این شعار را در تعالیم خود پیاده کنند، اما مزدکیان این شعار را اساس دین خود قرار دادند. از این رو مذهب مزدک به عنوان دین مانی تلقی می شد که بوندوس در صدد گسترش آن برآمد. بوندوس بر اساس متون تاریخی بنیان مذهبی را ایجاد کرد که بعدها مزدک شروع به گسترش کرد و توانست توده مردم را به سوی خود جذب کند.

در واقع در دوره ظهور مانی و مزدک توجه جامعه به مشکلات سیاسی-اجتماعی ناشی از مذهب بیشتر شد. از این رو مزدک با توجه بیشتر به روشنگری، شعارهای اجتماعی را به آموزه های مانی اضافه کرد و با اقبال توده ها مواجه شد. ابن ندیم در کتاب «الفهرست»، بوندوس را «مزدک قدیم» و بامدادان مزدک را «مزدک جدید» نامیده است.

مزدک و قباد

فعالیت مزدک در سال 494 میلادی در دربار قباد آغاز شد. قباد که قصد کاهش قدرت بزرگان را داشت از مزدک و گسترش دین او حمایت کرد. بدین ترتیب مزدکیان در شهر مدائن قیام کردند. مزدک در شرایط قحطی کنونی کشور شرایط را برای مصادره اموال انحصارگران غلات در مدائن مساعد می دید. او این کالاها را در دسترس مردم قرار داد، زیرا به دنبال تأمین برابری و عدالت در بین مردم بود.

تأثیر قباد در ترویج دین مزدک

با اشاره به مطالب ذکر شده در شاهنامه، گرویدن قباد به آیین مزدکی باعث افزایش پیروان این آیین شد; به این ترتیب قباد در کنار گسترش این آیین در ایران، آیین مزدک را در ولایات ایران از جمله «نجد» و «حجاز» نیز رواج داد. همچنین قباد دین مزدک را علاوه بر توده مردم در بین حاکمان نیز رواج داد. مثلاً «کیوس» یا «کاووس» که فرزند قباد و حاکم طبرستان بود به این آیین گروید.

اسپین قباد از مزدک

در سال 520 بعد از میلاد نگرش قباد نسبت به مزدک و پیروانش تغییر کرد، اما سوال اینجاست که علت رویگردانی قباد از مزدک چه بوده است؟

قباد در نهمین سال سلطنت خود به فتوای موبدان و برای جلوگیری از آشوب برکنار و به زندان افتاد. پس از مدتی او به تاج و تخت بازگشت و شروع به نابودی مخالفان خود کرد. در این دوران گسترش گسترده مذهب مزدکی در او ترس ایجاد کرد. در نتیجه در حالی که با مزدکیان مخالفت نمی کند، دیگر از آنها حمایت نمی کند.

از سوی دیگر بین قباد و مزدکیان در مورد انتخاب جانشین پادشاه ساسانی اختلاف نظر وجود داشت. مزدک و یارانش می خواستند جانشین کاووس شوند و قباد «خسرو اول» را برای جانشینی او مناسبتر می دانست. مزدکیان از نظر قباد می ترسیدند و از سوی دیگر دروازه بانان و روحانیون از خسرو اول که مخالف مزدک بود حمایت می کردند.

در نتیجه جنگ بین دو پسر قباد، «کاووس» و «خسرو» درگرفت و سرانجام خسرو به قدرت رسید. چون روحانیون در انتخاب جانشین با قباد هم عقیده بودند، قباد به آنها متمایل شد و از مزدک روی گردانید.

مزدک و خسرو انوشیروان

خسرو انوشیروان معتقد بود که آموزه ها و اعمال مزدک مخالف سلطنت مستقل در ایران است. او معتقد بود که اگر مزدکیان به قدرت برسند، دیگر جایی برای قدرت سلسله شاهان باقی نمی ماند.

کشتار مزدک و مزدکیان

سرنوشت پیروان آئین مزدک

با وجود تلاش مزدک و قباد، خسرو انوشیروان راضی به پذیرش آیین مزدک نشد. او از موبدان خواست تا برای مناظره با مزدک آماده شوند. در صورت شکست مزدک در این مناظره، تصمیم گیری در مورد منصب مزدک و مزدکیان از دست قباد خارج و به خسرو سپرده می شد.

در این مناظره دو اسقف مسیحی و برخی از پیشوایان دینی با یکدیگر مجادله کردند و سرانجام نامشروع بودن دین مزدک را ثابت کردند. سپس خسرو طی نقشه ای از پیش تعیین شده به این فکر افتاد که مزدک و یارانش را از حکومت خود بیرون کند. از این رو در روز جشن مهرگان انبوهی از مزدکیان را در باغی گرد آورد و همراه با رهبرشان ذبح کرد. تعداد مزدکیان قتل عام شده بین 3000 تا 80000 نفر است.

علت شکست نهضت مزدک

موج نهضت مزدک در مدت کوتاهی همه جا را فرا گرفت و مردمی را که در آرزوی آزادی بودند گرد آورد. در این هنگام بسیاری از روستائیان و بزرگان که از شرایط بد دوره ساسانیان به ستوه آمده بودند، در آرزوی رهایی از یوغ استثمار و بازگشت به زندگی قبیله ای قبلی خود بودند.

آنها تعالیم مزدک را بازتابی از رویای خود یافتند. در حالی که رهبری قوی برای تحقق این رویاها وجود نداشت. از سوی دیگر، شعارهای انسان دوستانه و آرمان گرایانه مزدک که از خشونت پرهیز در میان مردم حمایت می کرد، عامل دیگری در شکست او بود. زیرا آنها با فنون نظامی برای مقابله با دشمنان خود آشنا نبودند.

از سوی دیگر اتحاد گروه های مخالف مزدک در برابر این جنبش در شکست نهضت مزدکیان مؤثر بود. در نتیجه اتحاد همه بزرگان، بزرگان، روحانیون و همه گروه‌های جامعه، این جنبش در همان آغاز خاموش شد و همه مزدکیان سلاخی شدند.

مزدکیان پس از شکست

خسرو انوشیروان معتقد بود که اگر مزدک کشته شود، پیروانش فرار کرده و به مناطق مختلف پراکنده می شوند و دیگران را به دین خود دعوت می کنند. به همین دلیل قصد کشتار مزدکیان را داشتند.

البته پس از این واقعه مزدکیان دیگر آشکار یا پنهان در «ری» و «آذربایجان» و «کرمانشاه» تجمع کردند. ری یکی از نقاط تجمع علیه حکومت ساسانیان بود. همسر مزدک پس از مرگ او به ری گریخت و دین او را گسترش داد. مردم ری به مزدک لقب «خرمدین» دادند. به همین دلیل مزدکیان را پس از اسلام «خورمیه» یا «خرمدینان» می نامیدند.

فرقه هایی برگرفته از آیین مزدک

پس از مرگ مزدک و کشتار مزدکیان، پیروان او به نقاط مختلف از جمله روستاهای اطراف ری، بخارا، اصفهان، همدان و زنجان پراکنده شدند. بدین ترتیب در آیین مزدک چهار فرقه شکل گرفت که عبارتند از:

فرقه کزدکی در اهواز، فارس و شهرزور

فرقه ابومسلمیه یا سنبادیه

عبادت ماهانه

مزدک و مانی

به دلیل نارضایتی مردم از نابرابری‌های اجتماعی و دست‌کاری‌های دین زرتشتی توسط موبدان ساسانی، بستری اجتماعی برای لطف مردم مانی فراهم شد. البته آیین مزدک و مانی از بسیاری جهات مشابه بود. مثلاً هر دو دین به اصل «نور و تاریکی» معتقد بودند. با این تفاوت که مانی فعل نور در برابر ظلمت را اختیاری دانسته و عمل ظلمت در برابر نور را غیر ارادی دانسته است.

لذا پیروزی نور بر ظلمت را امری قطعی می دانست. مزدک و مانی نیز مانند زرتشت به «دوگانگی» یا «دوگانه پرستی» معتقد بودند. مانی در این مدت با استفاده از باورهای دینی سعی در اصلاح جامعه داشت.

لازم به ذکر است که ثنویت به این معناست که جهان بر تقابل دو نیروی خیر و شر بنا شده است.

آثار نهضت مزدک

اگرچه حرکت مزدک با شکست مواجه شد، اما تأثیرات زیادی بر جای گذاشت. یکی از مهمترین آثار نهضت مزدک طبقه نجیب و روحانیون دربار ساسانی را به چالش کشید. جنبش مزدک با طرح مسئله تساوی در اموال و حقوق اساسی همه برای داشتن همسر توانست اقشار مختلف جامعه را با خود همراه کند.

نهضت مزدک آثار اجتماعی دیگری نیز داشت که در زیر به آنها اشاره می کنیم:

به علاوه آرمان های دین مزدک تا قرن ها پس از او در اذهان باقی ماند.

بخش قابل توجهی از اصلاحاتی که انوشیروان پس از برکناری مزدک انجام داد، ناشی از نفوذ جنبش مزدکی بود.

خسرو اول تلاش کرد تا تغییراتی در بخش روستایی ایجاد کند و مقرراتی برای حمایت از روستاییان وضع کرد.

مقدار خراج کاهش یافته است. گرفتن خراج از مردگان و از سرزمین های مبتلا به طاعون ممنوع بود.

حق صحبت با شاه به کشاورزان داده شد.

کشاورزان توانستند محصول مازاد خود را برای خود نگه دارند.

خسرو اول در زمینه حقوق زنان اصلاحاتی انجام داد و تعداد ازدواج های مجاز برای مردان را از 5 همسر به 1 یا 2 زن کاهش داد.

حق انتخاب همسر برای همه زنان و نیز برای بردگان در نظر گرفته می شد.

سن کار افراد به بالای 20 سال و زیر 50 سال محدود بود.

افرادی که در رده سنی بیست تا پنجاه سال نبودند از پرداخت مالیات معاف بودند.

شرایط روحانیت متزلزل شد. بنابراین سمت موبد موبدان از لیست مناصب برتر حذف شد و نام غیر روحانی جایگزین آن شد.

بزرگواران نیز جایگاه قبلی خود را از دست دادند.

مزدک در ادبیات

مزدک غالباً در ادبیات فارسی مورد انتقاد و یا نادیده گرفته می شد و در بیشتر مجامع ادبی او را نماد ظلم و ستم می دانستند. این در حالی است که در شاهنامه فردوسی اشارات زیادی به او شده است.

مزدک در شاهنامه

مزدک در شاهنامه

نوع نگاه به مزدک در شاهنامه، چه از نظر ساختار و چه از نظر جزئیات، با منابع تاریخی قبل و بعد از آن بسیار متفاوت است. در واقع شاهنامه نحوه ورود مزدک به دربار را به تفصیل بیان می کند. تصویری که فردوسی ابتدا از مزدک دارد، برخلاف دیگران، اصلاح‌شده، خیرخواه و مثبت است. با این وجود فردوسی در پایان شاهنامه آن را «مرتد» و «بد دین» می نامد.

فردوسی در قسمت های مختلف شاهنامه مطالبی را در رابطه با مزدک ذکر می کند که عبارتند از:

وقایع تاریخی دوره مزدک از جمله خشکسالی، احتکار غلات توسط بزرگان را شرح می دهد.

آموزه های مزدک مربوط به توزیع عادلانه کالا و برقراری عدالت اجتماعی است.

به موضوع محبوبیت مزدک در میان مردم، گسترش مذهب مزدک و اطلاعاتی درباره جنبش مزدکی می پردازد.

اشاره به درخواست قباد از انوشیروان برای پذیرش آیین مزدکی است.

مجلس محاکمه و مناظره مزدک و تحریک تحریک قباد علیه او را با اشعار او به تصویر می کشد.

او دستور قتل عام مزدک و یارانش را توضیح می دهد.

تصویری از صحنه اعدام مزدک را در اشعار او به نمایش می گذارد.

اهمیت شناخت فرهنگ ها و ادیان باستانی

شناخت ادیان باستانی بینش جدیدی در مورد چگونگی تکامل فکری انسان و همچنین روند انتشار این باورها در جوامع باستانی به دست می دهد. بینشی بسیار موثر برای درک بهتر باورهای جاری مردم و همچنین جلوگیری از تکرار حوادث ناگوار تاریخی.

به همین دلیل، دستی ایران علاوه بر توجه به گردشگری میراث فرهنگی و میراث فرهنگی ملموس، سعی دارد به میراث فرهنگی ناملموس ایران نیز توجه کند. از این رو شما را به آشنایی بیشتر با آیین مزدک دعوت می کند ضمن آشنایی با فرهنگ و ادیان کهن ایران زمین.

غیرفعال و فعال کردن دوبارهٔ حالت چسبانی نوار ابزار به بالای صفحات

راهنمای نوار ابزار

پیشخان کاربر

اشعار و ابیات نشان‌شدهٔ کاربر

اعلان‌های کاربر

ادامهٔ مطالعه (تاریخچه)

خروج از حساب کاربری گنجور

لغزش به پایین صفحه

لغزش به بالای صفحه

لغزش به بخش اطلاعات شعر

لغزش به بخش حاشیه‌های شعر

لغزش به بخش تصاویر نسخه‌های خطی، چاپی و نگاره‌های هنری مرتبط با شعر

لغزش به بخش ترانه‌ها و قطعات موسیقی مرتبط با شعر

لغزش به بخش شعرهای هم‌آهنگ

لغزش به بخش خوانش‌های شعر

فعال یا غیرفعال کردن لغزش خودکار به خط مرتبط با محل فعلی خوانش

فعال یا غیرفعال کردن شماره‌گذاری خطوط

کپی نشانی شعر جاری در گنجور

کپی متن شعر جاری در گنجور

به اشتراک‌گذاری متن شعر جاری در گنجور

مشابه‌یابی شعر جاری در گنجور بر اساس وزن و قافیه

مشاهدهٔ شعر مطابق قالب‌بندی کتاب‌های قدیمی (فقط روی مرورگرهای رومیزی یا دستگاه‌های با عرض مناسب)

نشان کردن شعر جاری

ویرایش شعر جاری

ویرایش خلاصه یا برگردان نثر سادهٔ ابیات شعر جاری

شعر یا بخش قبلی

شعر یا بخش بعدی